Pod koniec stycznia br. odbyło się połączone seminarium naukowe CSMR-INPiSM-PTSM pt. Polska w instytucjach międzynarodowych w latach 1918–2018. W spotkaniu udział wzięli prof. dr hab. Andrzej Mania (UJ), prof. dr hab. Edward Haliżak (UW), prof. dr hab. Artur Gruszczak (UJ), dr hab. Małgorzata Zachara, prof. UJ oraz dr hab. Joanna Starzyk-Sulejewska (UW).
Punktem odniesienia dla uczestników była opublikowana pod koniec 2019 r. praca zbiorowa Polska w instytucjach międzynarodowych w latach 1918–2018 pod redakcją prof. Edwarda Haliżaka, prof. Teresy Łoś-Nowak, prof. Anny Potyrały oraz prof. Joanny Starzyk-Sulejewskiej.
Debatę otworzył i moderował prof. Andrzej Mania. Na początku uczestnicy spotkania zwrócili uwagę, że instytucje międzynarodowe w nauce o stosunkach międzynarodowych należy rozumieć szeroko. Nie chodzi więc tutaj tylko o międzyrządowe organizacje międzynarodowe, ale także różnego rodzaju instytucje prawa międzynarodowego czy reżimy międzynarodowe.
Następnie paneliści wskazali na miejsce tak rozumianych i współcześnie prowadzonych studiów nad instytucjami międzynarodowymi w nauce o stosunkach międzynarodowych. Zwrócono uwagę, że we wspomnianej pracy zbiorowej przyjęto perspektywę instytucjonalizmu, choć tego typu fenomeny międzynarodowe mogą też być analizowane z wykorzystaniem innych teorii, w tym realizmu.
W powyższym kontekście podniesiono kwestię relacji między państwami a instytucjami międzynarodowymi. Chociaż to państwa powołują instytucje międzynarodowe, aby realizować interesy narodowe, jednocześnie instytucje stają się ważnymi miejscami podejmowania decyzji i udział w nich zapewnia prawo współdecydowania. Pozwala to państwom średniego rzędu uzyskać więcej na arenie międzynarodowej niż by to wynikało tylko z wielkości ich potęgi w systemie międzynarodowym.
Z tej perspektywy omówiono miejsce Polski w instytucjach międzynarodowych w przeciągu ostatnich stu lat, gdyż uznano, że pozwala to ukazać szerszy kontekst w jakim Polska funkcjonuje na arenie międzynarodowej.
Podkreślono, że choć instytucje międzynarodowe w okresie międzywojennym nie spełniły pokładanych w nich nadziei, to Polska dobrze wykorzystała szanse jakie były przez nie oferowane do utwierdzania odzyskanej niepodległości. Było to m.in. pokłosiem doskonale do tego przygotowanych kadr, które zdobyły wykształcenie na czołowych ówczesnych uczelniach europejskich, należących do państw zaborczych.
Zwrócono uwagę na aktywność, będącego częścią bloku wschodniego, PRL w szeregu instytucji międzynarodowych i korzyści jakie Polska odnosiła z udziału w niektórych z nich. W szczególności wskazano na aktywność w ramach konferencji ONZ (jak np. I Konferencja Prawa Morza w 1958 r. w Genewie) i udział w misjach pokojowych tej organizacji (od samego początku rozwoju tej idei w latach 50. XX w.).
Dyskutanci wskazali, że moment obalenia komunizmu w Polsce zbiegł się z okresem triumf tego typu instytucji, co sprzyjało umacnianiu polskiej państwowości w kontekście gotowości naszego kraju do włączania się w prace tego typu mechanizmów. Początek okres pozimnowojenny to moment wytężonych wysiłków Polski na rzecz dołączenia do elitarnych klubów w postaci NATO i Unii Europejskiej, które utożsamiano z gwarancjami bezpieczeństwa oraz narzędziami rozwoju gospodarczego.
Wreszcie uczestnicy spotkania skonstatowali, że w XXI wieku jesteśmy świadkami debaty o schyłku liberalnego porządku międzynarodowego i utarty wiary w powiązane z nim instytucje międzynarodowe, co zbiega się z dyskusjami w Polsce o jej miejscu w tych mechanizmach. Rodzi to pytanie o to czy porządek międzynarodowy, który nie będzie oparty o instytucje międzynarodowe a np. o mechanizmach samopomocy (self-help) będzie w stanie zapewnić Polsce dostateczny poziom bezpieczeństwa i dogodne warunki do rozwoju gospodarczego?
Spotkanie odbyło się 23 stycznia 2020 r. w sali nr 30 Collegium Novum UJ. Organizatorami seminarium były następujące instytucje: Centrum Studiów Międzynarodowych i Rozwoju UJ, Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ oraz Polskie Towarzystwo Studiów Międzynarodowych (Oddział w Krakowie).
