Akademia Polsko - Litewska

Kraków - Wilno

Czy tworzące niegdyś jedno państwo dwa narody, najpierw rozdarte przez zaborców, później znajdujące się pomiędzy dwoma totalitarnymi reżimami, a wreszcie pod półwieczną okupacją i zależnością od jednego z nich, coś mają dalej wspólnego? Czy wspólna przeszłość Polaków i Litwinów, podobne doświadczenia, problemy i położenie mogą jeszcze coś znaczyć? A może zaszłe wydarzenia, konflikt z międzywojnia i wreszcie polskie podejście jak do „młodszych braci", tworzą barierę? Grupa krakowskich studentów postanowiła sprawdzić to na własnej skórze. Wśród studentów, skupionych wokół Klubu Jagiellońskiego i Koła Nauk Politycznych UJ, powstał plan zorganizowania Akademii Polsko - Litewskiej, który miał na celu połączenie konferencji naukowej z integracją młodzieżowych środowisk akademickich Polski i Litwy. Krakowscy studenci, w większości z Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ, na swój „cel" obrali instytut o takiej samej nazwie na Uniwersytecie Wileńskim, a konkretnie działająca przy nim Korporację Studencką RePublica, której piętnastu członków zostało zaproszonych na kwiecień 2009 roku do Krakowa.

Czterodniowa konferencja została otwarta przez Ambasadora Republiki Litewskiej w RP pana Egidijusa Meilūnasa, który objął Akademię honorowym patronatem. Na otwarciu był obecny również Dziekan Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych prof. Bogdan Szlachta oraz Prorektor UJ prof. Andrzej Mania. Ambasador, po uroczystym otwarciu Akademii, przypomniał wydarzenia z początku lat dziewięćdziesiątych, mówił o tym, jak pod radzieckim jarzmem odbierano Okrągły Stół, wybory kontraktowe i polską drogę do wolności. Zwrócił także uwagę na polską pomoc podczas trudnej odbudowy niepodległego państwa litewskiego. 

Program czterech dni konferencji obejmował panele dyskusyjne, debaty oksfordzkie i wykłady ekspertów, głównie na tematy związane z historią, polityką, stosunkami międzynarodowymi i energetyką. Zaraz po otwarciu zaczął się pierwszy wykład. O dziedzictwie Rzeczypospolitej, Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego mówił dr Arkady Rzegocki, politolog z UJ, związany także z Klubem Jagiellońskim. Z następnego wykładu uczestnicy dowiedzieli się o społecznej pozycji kobiety w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Po otwarciu i obu wykładach, odbywających się w Sali Senackiej Collegium Novum, gościom z Litwy pokazano najstarsze budynki Uniwersytetu, oraz najważniejsze zabytki Krakowa. Następny dzień został rozpoczęty wykładami na temat pozycji i współpracy wewnątrz Unii Europejskiej. Stojące przed oboma narodami wyzwania, ale także wiążące się z nimi możliwości podkreślali prof. Zdzisław Najder i dr Marek Cichocki. Uczestnicy wzięli następnie udział w debacie oksfordzkiej, poświęconej federacyjnym planom Józefa Piłsudskiego - zarówno grupa zwolenników jak i przeciwników jego idei składała się z przedstawicieli obu narodów, co zaowocowało ciekawymi przemyśleniami i wnioskami. 

Trzeciego dnia konferencji głównym punktem programu był panel energetyczny, na który został  zaproszony członek Zespołu ds. Bezpieczeństwa Energetycznego w Kancelarii Prezydenta RP pan Janusz Kowalski. Przedstawił on zarys polskiej strategii bezpieczeństwa energetycznego, wspominając także o litewskiej. Następnie Tomas Klepšys, student Uniwersytetu Wileńskiego opowiedział o porażkach ekonomicznych inwestycji Polaków na Litwie i Litwinów w Polsce. Temat planowanego mostu energetycznego i jego konsekwencji ekonomicznych oraz politycznych prezentował Zbigniew Dura, student politologii. Panel został zakończony wystąpieniem Małgorzaty Bohdan, studentki fizyki, przekonująco udowadniającej sensowność inwestycji w energię nuklearną w Polsce i na Litwie. Po panelu energetycznym, odbyła się dyskusja na temat sytuacji ekonomicznej w obu krajach po akcesji do Unii Europejskiej. W dyskusji wzięli udział pan Saulius Drazdauskas, Redaktor naczelny pisma „Naujasis Židinys-Aidai", oraz pan Jan Filip Staniłko, analityk w Instytucie Sobieskiego. Pan Drazdauskas towarzyszył uczestnikom również dnia następnego, wygłaszając pierwsze wystąpienie na temat nowych kierunków w polskiej i litewskiej literaturze. Litewski dziennikarz towarzyszył uczestnikom do końca akademii, przyczyniając się również do wzajemnego poznania przedstawicieli obu narodów. Dr Jolanta Rzegocka stawiała w następnym wystąpieniu ważne pytanie - czy Polacy i Litwini zgodzą się na wspólną europejską tożsamość i jak się ten projekt skończy? Koniec akademii wyznaczały kulturalne wydarzenia - przedstawienie postaci M.K. Ciurlonisa, kompozytora i malarza litewskiego oraz spotkanie ze Stasysem Eidrigevičiusem w Międzynarodowym Centrum Kultury. Litewski artysta, malarz, plakacista, twórca instalacji i happeningów mieszkający od 1980 roku w Warszawie mówił nie tylko o swojej sztuce, ale także o doświadczeniach z życia wśród obu narodów. 
 

Pierwsza edycja Akademii zakończyła się sukcesem - dzięki wsparciu organizacyjnemu i finansowemu Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ oraz Polsko-Litewskiego Funduszu Wymiany Młodzieży udało się zrealizować wszystkie cele - Akademia poszerzyła wiedzę uczestników oraz zainspirowała do działań i pracy w tym zakresie - jedna z uczestniczek napisała nawet pracę magisterską o stosunkach polsko-litewskich. Nawiązano także znajomości, które poskutkowały chęcią spotkania się raz jeszcze. 
 

Akademia Polsko – Litewska od początku była planowana jako cykl spotkań  w Krakowie i Wilnie. Jednakże to głównie sukces pierwszej edycji i zawarte przyjaźnie sprawiły, że uczestnicy z obydwu krajów rozpoczęli starania o zorganizowanie drugiej edycji tego projektu. Mimo wielu przeszkód udało się wcielić w życie plan rewizyty i w listopadzie grupa piętnastu studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego wyruszyła w długą podróż do Wilna. Na miejscu pod swój dach przyjęło ich polskie Gimnazjum im. Jana Pawła II. W ramach podziękowania za gościnę studenci przeprowadzili dla uczniów gimnazjum specjalne lekcje fizyki, wiedzy o społeczeństwie i języka polskiego. 
 

Pierwsze dwa dni Akademii upłynęły na wspólnym zwiedzaniu. Pierwszym punktem programu były Troki, historyczna stolica Litwy, gdzie uczestnicy zobaczyli imponujący zamek, kenesę i cmentarz karaimski, a także spróbowali tradycyjnego dania Karaimów - kibinów. Kolejnym punktem programu było zwiedzenie najważniejszych miejsc na mapie Wilna. Uroku pięknej wileńskiej Starówki nie zdołała przyćmić nawet wyjątkowo niesprzyjająca pogoda. Na każdym kroku pojawiały się tematy do dyskusji o wspólnej historii polsko-litewskiej – szczególnie w murach Uniwersytetu Wileńskiego, dawniej imienia Stefana Batorego. Z kolei odwiedzenie Ostrej Bramy, cerkwi prawosławnej oraz unickiej wprowadziło w nastrój wielokulturowego miasta zwanego Jerozolimą Północy. Niedziela minęła pod znakiem Kowna, w którym gospodarze Akademii pokazali gościom z Polski fort i muzeum najwybitniejszego kompozytora i malarza litewskiego M.K. Čiurlionisa.
 

Uroczystego otwarcia Akademii Polsko – Litewskiej dokonała Przewodnicząca Sejmu Republiki Litewskiej pani Irena Degutienė. Przewodnicząca bardzo ciepło przywitała uczestników Akademii, przypominając, że przez długi czas była członkiem Zgromadzenia Parlamentarnego Polski i Litwy. W swojej mowie zwróciła uwagę na konieczność budowania obustronnych stosunków nowej jakości, bez oglądania się na historyczne konflikty i stereotypy. W otwarciu Akademii udział wzięła również pani Małgorzata Kasner, dyrektor Instytutu Polskiego w Wilnie, który był jednym z partnerów projektu.

Program kolejnych dwóch dni Akademii Polsko-Litewskiej obejmował 5 paneli konferencyjnych: Partnerstwo i tożsamość, Energetyka, Filozofia, Miasto oraz Sztuka. Rozpiętość tematyczna referatów była bardzo szeroka – od kwestii elektrowni atomowej aż po awangardę filmową. Z perspektywą historyczną zmierzyła się studentka politologii UJ Agnieszka Węgrzyn, która przybliżyła słuchaczom okres kształtowania się państwowości litewskiej w latach 1918-1922. W tym kontekście szczególną uwagę zwróciła na tendencje panujące wśród polskich polityków i całkowicie odmienne wizje dwóch najbardziej liczących się postaci owego okresu – koncepcję federalistyczną Józefa Piłsudskiego i inkorporacyjną Romana Dmowskiego. Doktorant fizyki Piotr Skindzier wytłumaczył zebranym różnice między różnymi rodzajami elektrowni atomowych i opisał zasady działania Elektrowni Ignalińskiej oraz możliwe scenariusze jej przyszłości. Student politologii Zbigniew Dura również pozostał w tematyce i w swoim wystąpieniu odpowiedział na pytanie, czy w Europie istnieje solidarność energetyczna. Mateusz Kędzierski, absolwent filozofii i student socjologii zaprezentował litewskim uczestnikom historię polskiego kina po II wojnie światowej i jego główne kierunki rozwoje obecnie. 

Z ogromnym zainteresowaniem były przyjęte referaty wygłoszone przez litewskich ekspertów i wykładowców. Główne tezy myśli jednego najwybitniejszych litewskich filozofów, Ananasa Maceiny, zaprezentował dr Mindaugas Kubilius. Skupił się szczególnie na pragnieniu szczęścia i wolności, właściwym dla każdej jednostki oraz relacji Bóg – człowiek. Dr Irena Vaišvilaitė opowiedziała o różnicach i podobieństwach rozwoju Wilna i Krakowa. Wystąpienie pani doktor było barwną opowieścią o dwóch stolicach, które kiedyś wiele łączyło, ale z czasem ich losy potoczyły się inaczej. Obydwa miasta w podobnym okresie odgrywały najważniejszą rolę w regionie, jednak z czasem zostały zmarginalizowane, stając się jedynie lokalnymi centrami. Ich faktyczny status był bardzo podobny aż do początku lat dziewięćdziesiątych, kiedy Wilno stało się niekwestionowaną stolicą suwerennego państwa. Uczestnicy mogli poznać historię myśli urbanistycznej zmieniających się władz Wilna, która sprawiła, że miasto do dzisiaj (w odróżnieniu od Krakowa) nadal szuka swojej tożsamości. Nie zabrakło również ciekawostek, jak chociażby historii zmaskulizowania nazwy Wilna (dawniej Vilna) oraz uzasadnienia, dlaczego litewska stolica nie ma odpowiednika Plant wokół murów obronnych.

Kolejny referent okazał się być nie tylko świetnym znawcą historii żydowskiego Wilna, ale również niezwykle barwną postacią. Prof. David Katz, wykładowca języka, literatury i kultury żydowskiej, zarysował historię litwaków oraz rozłamu tej społeczności. Podkreślił różnicę między Wilnem a innymi miastami regionu, w których zamieszkiwały skupiska wyznawców judaizmu. Ostatnim gościem uczestników Akademii była pani Virginija Januškevičiūtė przedstawiła wpływ litewskich artystów - Jonasa Mekasa i Jurgisa Mačiūnas a na awangardowy nurt sztuki Fluxus.

Druga edycja Akademii Polsko – Litewskiej była równie owocna i ciekawa jak pierwsze spotkanie. Najlepszym tego dowodem jest fakt, że studenci już przygotowują kolejną, krakowską odsłonę projektu. Natomiast koordynatorka litewskiej edycji przedsięwzięcia przyjeżdża w letnim semestrze na Erasmusa właśnie do Krakowa. Sukces Akademii Polsko - Litewskiej potwierdza, że bliskie kontakty między społeczeństwami są równie ważnym wymiarem partnerstwa strategicznego Polski i Litwy co współpraca polityczna czy gospodarcza.

Alicja Malewska

Miłosz Ślepowroński