W dniu 2 grudnia 2014 r. na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ odbyła się dyskusja panelowa nad książką „Ukraińcy i Polacy na Naddnieprzu, Wołyniu i w Galicji Wschodniej w XIX u pierwszej połowie XX wieku" (Lwów-Warszawa: Wydawnictwo Pracownia Wydawnicza Zalesie Górne 2013).

Książka ta została napisana przez profesora Bohdana Huda - dyrektora Instytutu Integracji Europejskiej Lwowskiego Uniwersytetu im. Iwana Franko, laureata tegorocznej edycji Nagrody im. Iwana Wyhowskiego przyznawanej przez Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego.

Oprócz Autora, w panelu prowadzonym przez prof. Andrzeja Dudka, brali udział profesorowie: Andrzej Leon Sowa (Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej), Jarosław Reszczyński (Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej), Jacek Bruski (Uniwersytet Jagielloński, Wydział Historyczny, Instytut Historii) i Grzegorz Mazur (Uniwersytet Jagielloński, Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych, Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych).

Prezentując książkę, która jest rezultatem wieloletnich badań prowadzonych w 14 archiwach ukraińskich, prof. Hud, podkreślił, że jego celem było zrozumienie genezy zdarzeń, które – będąc emanacją konfliktu polsko-ukraińskiego – doprowadziły do rzezi ludności polskiej w latach 1943-1944.

Zdaniem Autora, kluczowy dla uzmysłowienia sobie problemu jest zadawniony antagonizm społeczny między ukraińskimi chłopami i polskimi ziemianami. W okresie, o którym traktuje książka, ukraiński uczony wyróżnił pięć momentów eskalacji konfliktu: powstanie listopadowe, powstanie styczniowe, rewolucje 1905 i 1917 roku oraz lata II wojny światowej. Analizowany antagonizm był więc przede wszystkim walką o ziemię.

Badacz wskazał na istotny dla genezy i przebiegu analizowanych wydarzeń, uwarunkowany historycznie charakter mentalności chłopskiej. Ruch chłopski był żywiołem aktywnym bez ideologicznych pobudek, choć – zdaniem Autora – nie sposób negować inspirującej roli UPA w wydarzeniach 1943-1944. Prof. Hud uważa, że nie ma narodów idealnych, a badając genezę krwawych wydarzeń na ziemiach wymienionych w tytule książki, trzeba krytycznie spojrzeć na obie strony konfliktu, który rozwijał się według reguł mechanizmu błędnego koła.

W dyskusji podkreślono znaczenie książki dla badań nad relacjami polsko-ukraińskimi. Publikacja Bohdana Huda, idąc tropem nakreślonym przez prace Daniela Beauvois, wskazuje na rolę czynników innych niż polityka i ideologia, które dominowały w dotychczasowym dyskursie.

Zaletą książki, jak podkreślali paneliści, jest próba zniuansowania opinii przez uwzględnienie różnych punktów widzenia i krytyczną ocenę moralną wszystkich działań podejmowanych przez obie strony konfliktu, które prowadziły do zbrodni.

W dyskusji podkreślano jednak zarazem, że przyjęta w książce perspektywa badawcza uwidaczniająca się w eksponowaniu roli żywiołu chłopskiego w konflikcie i dominujące ujęcie socjologiczno-historyczne to znak pewnej jednostronności, którą można odczytać jako próbę znalezienia jednego klucza, który tłumaczyłby wszystkie aspekty problemu.

Zaletą książki profesora Huda, jak wskazywali dyskutanci, jest otwarcie nowych pól badawczych. Publikacja skłania m.in. do refleksji nad stosunkiem Polaków i Ukraińców do innych narodowości zamieszkujących Naddnieprze, Wołyń i Galicję Wschodnią oraz do badań nad rolą radzieckich inspiracji w podżeganiu antagonizmu polsko-ukraińskiego.

Przygotował: dr hab. Andrzej Dudek prof. UJ